Trong bối cảnh cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực đang được đẩy mạnh trên toàn quốc, vụ việc ông Trần Văn Thức, nguyên Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) tỉnh Thanh Hóa, bị khởi tố và bắt tạm giam vào ngày 14 tháng 9 năm 2025 đã tạo nên những làn sóng chấn động mạnh mẽ trong dư luận xã hội. Không chỉ đơn thuần là một vụ án hình sự thông thường, sự kiện này đã phơi bày những vấn đề cấu trúc sâu xa trong hệ thống giáo dục, đặc biệt là trong công tác tuyển sinh – một khâu then chốt quyết định tương lai của hàng triệu học sinh trên cả nước. Vụ án không chỉ làm rung chuyển niềm tin của người dân vào sự công bằng trong giáo dục mà còn đặt ra những câu hỏi căn bản về tính minh bạch, trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của những người nắm giữ quyền lực trong ngành giáo dục.
Ông Trần Văn Thức, sinh năm 1969, không phải là một cái tên xa lạ trong giới giáo dục Thanh Hóa. Với bằng Tiến sĩ Lịch sử và danh hiệu Phó Giáo sư, ông đã có hơn ba thập kỷ gắn bó với ngành giáo dục, từng giữ nhiều vị trí quan trọng như Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa trước khi được bổ nhiệm làm Giám đốc Sở GD&ĐT vào tháng 11 năm 2020. Với vị thế là một học giả có uy tín và là người đứng đầu cơ quan quản lý giáo dục của tỉnh, ông Thức được kỳ vọng sẽ là người dẫn dắt ngành giáo dục Thanh Hóa phát triển theo hướng tích cực. Tuy nhiên, những cáo buộc hiện tại đã làm lung lay hình ảnh của một nhà giáo uy tín và đặt ra câu hỏi về sự suy thoái đạo đức trong một bộ phận cán bộ lãnh đạo ngành giáo dục.
Tội “Giả mạo trong công tác” mà ông Thức bị cáo buộc không phải là một tội danh đơn giản. Được quy định tại Điều 359 Bộ luật Hình sự (BLHS) 2015, tội phạm này thuộc nhóm các tội phạm về chức vụ, có tính chất đặc biệt nghiêm trọng vì nó không chỉ xâm phạm đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức mà còn làm suy giảm uy tín của bộ máy nhà nước trong mắt nhân dân. Để hiểu rõ bản chất của tội phạm này, chúng ta cần phân tích từng yếu tố cấu thành một cách chi tiết và toàn diện.
Về mặt chủ thể, tội “Giả mạo trong công tác” chỉ có thể được thực hiện bởi những người có chức vụ, quyền hạn. Đây là một tội phạm đặc biệt, không phải ai cũng có thể phạm phải. Chủ thể của tội phạm phải là những người được giao nhiệm vụ, quyền hạn nhất định trong cơ quan, tổ chức nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập hoặc doanh nghiệp nhà nước. Trong trường hợp của ông Trần Văn Thức, với cương vị Giám đốc Sở GD&ĐT, ông hoàn toàn đáp ứng yêu cầu về chủ thể của tội phạm này. Vị trí của ông không chỉ mang lại quyền lực to lớn trong việc điều hành hoạt động giáo dục của cả tỉnh mà còn tạo ra những cơ hội để can thiệp vào các quy trình quan trọng như tuyển sinh, bổ nhiệm cán bộ, phân bổ ngân sách.
Mặt khách quan của tội phạm thể hiện qua các hành vi cụ thể mà người có chức vụ, quyền hạn thực hiện. Theo quy định tại Điều 359 BLHS, các hành vi bị coi là “giả mạo trong công tác” bao gồm: sửa chữa, làm sai lệch nội dung giấy tờ, tài liệu; làm, cấp giấy tờ giả; giả mạo chữ ký của người có chức vụ, quyền hạn; cung cấp thông tin sai sự thật; xác nhận điều không đúng sự thật trong khi thi hành công vụ. Những hành vi này đều có điểm chung là lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thực hiện các hoạt động trái pháp luật, làm sai lệch sự thật và gây tổn hại đến lợi ích chung. Trong bối cảnh vụ án liên quan đến tuyển sinh, những hành vi này có thể bao gồm việc sửa đổi điểm thi, thay đổi thông tin thí sinh, tạo ra các tài liệu giả mạo để ưu tiên cho một số đối tượng nhất định.
Mặt chủ quan của tội phạm đòi hỏi người phạm tội phải có lỗi cố ý và được thúc đẩy bởi động cơ vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác. Đây là một yếu tố quan trọng phân biệt tội “Giả mạo trong công tác” với những sai sót do thiếu hiểu biết hoặc bất cẩn trong công việc. Động cơ vụ lợi có thể là việc nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác từ việc thực hiện hành vi sai trái. Động cơ cá nhân khác có thể bao gồm việc ưu ái cho người thân, bạn bè, hoặc để thỏa mãn những mục đích cá nhân như thể hiện quyền lực, tạo dựng mối quan hệ. Trong nhiều trường hợp, ranh giới giữa các động cơ này có thể mờ nhạt, nhưng điều quan trọng là người phạm tội đã có ý thức rõ ràng về tính sai trái của hành vi và vẫn quyết định thực hiện.
Hậu quả của tội phạm không chỉ dừng lại ở việc gây thiệt hại về mặt vật chất mà còn có những tác động tiêu cực sâu rộng đến xã hội. Trong lĩnh vực giáo dục, việc gian lận trong tuyển sinh không chỉ tước đi cơ hội học tập của những học sinh xứng đáng mà còn tạo ra sự bất công, làm suy giảm chất lượng giáo dục và ảnh hưởng đến uy tín của toàn bộ hệ thống. Khi những vị trí học tập được phân bổ không dựa trên năng lực và thành tích thực sự mà dựa trên mối quan hệ hoặc khả năng chi trả, điều này sẽ tạo ra một môi trường giáo dục thiếu lành mạnh, nơi mà sự chính trực và nỗ lực không được đánh giá đúng mức.
Khung hình phạt đối với tội “Giả mạo trong công tác” được quy định một cách nghiêm khắc, phản ánh mức độ nghiêm trọng của tội phạm này trong mắt nhà làm luật. Theo Khoản 1 Điều 359 BLHS, người phạm tội ở mức độ cơ bản có thể bị phạt tù từ 01 đến 05 năm. Đây là một khung hình phạt khá nặng, cho thấy pháp luật không khoan nhượng đối với những hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thực hiện các hoạt động sai trái. Khoản 2 của điều luật quy định khung hình phạt nặng hơn từ 03 đến 07 năm tù đối với những trường hợp có tính chất nghiêm trọng hơn, bao gồm: gây thiệt hại từ 100 triệu đồng đến dưới 500 triệu đồng; phạm tội có tổ chức; hoặc tái phạm nguy hiểm. Khoản 3 quy định khung hình phạt cao nhất từ 05 đến 10 năm tù đối với những trường hợp đặc biệt nghiêm trọng như gây thiệt hại từ 500 triệu đồng trở lên hoặc phạm tội có tính chất chuyên nghiệp.
Ngoài hình phạt chính là tù giam, người phạm tội còn có thể phải chịu các hình phạt bổ sung và biện pháp tư pháp khác. Cụ thể, họ có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 đến 05 năm, đây là một biện pháp nhằm ngăn chặn khả năng tái phạm và bảo vệ lợi ích chung. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 100 triệu đồng, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của hành vi và khả năng chi trả của họ. Những hình phạt bổ sung này không chỉ có tác dụng trừng phạt mà còn mang tính giáo dục, răn đe, góp phần ngăn chặn các hành vi tương tự trong tương lai.
Vụ án Trần Văn Thức không phải là một trường hợp cá biệt trong bối cảnh chung của tỉnh Thanh Hóa. Trước đó, vào tháng 7 năm 2025, cơ quan chức năng đã khởi tố hiệu trưởng và 5 giáo viên của Trường THPT Tĩnh Gia 4 cũng về tội “Giả mạo trong công tác” liên quan đến kỳ thi vào lớp 10. Sự trùng hợp này không phải là ngẫu nhiên mà phản ánh những vấn đề có tính hệ thống trong công tác quản lý giáo dục tại địa phương. Việc nhiều vụ án cùng loại xảy ra trong một khoảng thời gian ngắn cho thấy có thể đã tồn tại một “văn hóa” tiêu cực trong một bộ phận cán bộ, giáo viên, nơi mà việc vi phạm quy định được coi là điều bình thường hoặc thậm chí được khuyến khích.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này có thể được phân tích từ nhiều góc độ khác nhau. Thứ nhất, áp lực cạnh tranh trong giáo dục ngày càng gia tăng, đặc biệt là trong các kỳ thi quan trọng như tuyển sinh vào lớp 10, đã tạo ra động lực cho việc tìm kiếm những “lối tắt” bất chính. Khi mà việc vào được trường tốt trở thành mối quan tâm hàng đầu của các gia đình, áp lực này có thể dẫn đến việc một số người sẵn sàng sử dụng mọi thủ đoạn, kể cả bất chính, để đạt được mục tiêu. Thứ hai, cơ chế giám sát và kiểm tra trong một số khâu của quy trình tuyển sinh có thể còn lỏng lẻo, tạo ra những kẽ hở để các hành vi vi phạm có thể diễn ra mà không bị phát hiện kịp thời.
Thứ ba, ý thức trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của một bộ phận cán bộ, giáo viên có thể đã bị suy giảm. Trong bối cảnh xã hội ngày càng vật chất hóa, một số người có thể đã quên đi sứ mệnh cao cả của nghề giáo, coi việc giảng dạy và quản lý giáo dục chỉ đơn thuần là một công việc kiếm sống thay vì một sự nghiệp cống hiến cho xã hội. Điều này dẫn đến việc họ sẵn sàng lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để trục lợi cá nhân, bất chấp những hậu quả tiêu cực mà hành vi của họ có thể gây ra cho học sinh và xã hội.
Thứ tư, việc thiếu minh bạch trong một số khâu của quy trình tuyển sinh cũng có thể tạo điều kiện cho các hành vi tiêu cực. Khi mà thông tin về quy trình, tiêu chí tuyển sinh không được công khai rõ ràng, hoặc khi có quá nhiều khâu chủ quan trong việc đánh giá, điều này sẽ tạo ra cơ hội cho việc can thiệp bất chính. Sự thiếu minh bạch này không chỉ tạo điều kiện cho tham nhũng mà còn làm giảm niềm tin của người dân vào sự công bằng của hệ thống giáo dục.
Hậu quả của những vụ việc như thế này không chỉ dừng lại ở việc một số cá nhân bị xử lý pháp lý mà còn có những tác động sâu rộng đến toàn bộ hệ thống giáo dục và xã hội. Trước hết, niềm tin của người dân vào sự công bằng trong giáo dục bị lung lay nghiêm trọng. Khi mà những người đứng đầu cơ quan quản lý giáo dục – những người được kỳ vọng sẽ bảo vệ sự công bằng và chất lượng giáo dục – lại chính là những người vi phạm, điều này sẽ tạo ra sự hoài nghi sâu sắc về tính liêm chính của toàn bộ hệ thống.
Thứ hai, chất lượng giáo dục có thể bị ảnh hưởng tiêu cực. Khi mà việc tuyển sinh không dựa trên năng lực thực sự của học sinh mà dựa trên các yếu tố bên ngoài như mối quan hệ hoặc khả năng chi trả, điều này sẽ dẫn đến việc những học sinh không đủ năng lực được nhận vào trường trong khi những học sinh có năng lực thực sự lại bị loại bỏ. Hậu quả là chất lượng đầu vào của các trường học bị giảm sút, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục tổng thể.
Thứ ba, môi trường giáo dục có thể trở nên độc hại và thiếu lành mạnh. Khi mà gian lận và tiêu cực trở thành điều bình thường, điều này sẽ tạo ra một văn hóa sai lệch, nơi mà sự chính trực và nỗ lực không được đánh giá đúng mức. Học sinh có thể học được những bài học sai lầm về việc thành công có thể đạt được thông qua những thủ đoạn bất chính thay vì thông qua sự chăm chỉ và tài năng thực sự.
Thứ tư, uy tín của ngành giáo dục và của những nhà giáo chân chính cũng bị ảnh hưởng. Những vụ việc như thế này có thể tạo ra sự hoài nghi chung về đạo đức nghề nghiệp của giáo viên, mặc dù đa số các nhà giáo vẫn đang làm việc một cách chính trực và tận tâm. Điều này không chỉ bất công đối với những giáo viên tốt mà còn có thể làm giảm sức hấp dẫn của nghề giáo đối với những người tài năng.
Để giải quyết những vấn đề này, cần có một cách tiếp cận toàn diện và bài bản. Trước hết, cần tăng cường công tác giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ cán bộ, giáo viên. Điều này không chỉ bao gồm việc tuyên truyền về các quy định pháp luật mà còn cần tạo ra một môi trường làm việc tích cực, nơi mà những giá trị đạo đức được tôn vinh và khuyến khích. Cần có những chương trình đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên để nâng cao ý thức trách nhiệm và kỹ năng nghề nghiệp của đội ngũ giáo dục.
Thứ hai, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật và các quy định liên quan đến hoạt động giáo dục, đặc biệt là trong lĩnh vực tuyển sinh. Các quy định cần được xây dựng một cách rõ ràng, cụ thể và có tính khả thi cao. Đồng thời, cần có những chế tài nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm để tạo ra sức răn đe hiệu quả.
Thứ ba, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát. Hệ thống giám sát cần được xây dựng một cách đồng bộ, từ cấp trung ương đến địa phương, từ bên trong ngành đến sự giám sát của xã hội. Cần áp dụng công nghệ thông tin để tăng tính minh bạch và giảm thiểu khả năng can thiệp chủ quan trong các quy trình quan trọng.
Thứ tư, cần tạo ra những cơ chế khuyến khích tích cực để động viên những cán bộ, giáo viên làm việc chính trực và hiệu quả. Điều này bao gồm việc cải thiện chế độ đãi ngộ, tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp và có những chính sách ghi nhận, khen thưởng xứng đáng cho những đóng góp tích cực.
Cuối cùng, cần có sự tham gia tích cực của toàn xã hội trong việc giám sát và bảo vệ sự trong sạch của ngành giáo dục. Phụ huynh, học sinh và cộng đồng cần được khuyến khích tham gia vào việc giám sát hoạt động của các cơ sở giáo dục và có những kênh phản ánh hiệu quả khi phát hiện các hành vi sai trái.
Vụ án Trần Văn Thức, mặc dù đau lòng, nhưng cũng là một cơ hội để toàn ngành giáo dục và xã hội nhìn nhận lại những vấn đề tồn tại và có những biện pháp khắc phục hiệu quả. Chỉ khi nào sự liêm chính, công bằng và chất lượng được đặt lên hàng đầu, ngành giáo dục mới có thể hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình trong việc đào tạo những thế hệ công dân tài năng, có đạo đức cho đất nước. Cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực trong giáo dục vẫn còn nhiều thử thách, nhưng với sự quyết tâm của Đảng, Nhà nước và sự đồng lòng của toàn xã hội, chúng ta có thể hy vọng vào một hệ thống giáo dục trong sạch, công bằng và chất lượng cao trong tương lai.